H Ελλάδα καταγράφει νέα ρεκόρ επισκέψεων τα τελευταία χρόνια. Με τάση εκρηκτικής αύξησης, οι αφίξεις από 32,7 εκατομμύρια το 2023 ανήλθαν το 2024 στα 40,7. Η χώρα αναρριχάται και φέτος σε ιστορικό υψηλό αφίξεων με εκτιμώμενη αύξηση 5% και πολύ καλά αποτελέσματα ήδη από το πρώτο τρίμηνο. Πίσω όμως από την επιτυχία του τουρισμού εξελίσσεται μια σιωπηλή κρίση: χιλιάδες θέσεις εργασίας παραμένουν ακάλυπτες με τις επιχειρήσεις να αναζητούν απεγνωσμένα προσωπικό για να διατηρήσουν τον ρυθμό της “βαριάς βιομηχανίας” της χώρας.
O τουρισμός στην Ελλάδα υποστηρίζει 1 εκατ. θέσεις εργασίας άμεσες και έμμεσες, καλύπτοντας παράλληλα το 20 με 25% του ΑΕΠ. Αυτό μεταφράζεται σε €42.7 δισ. στο σύνολο (19 %) και €28.5 δισ. άμεση συνεισφορά στο ΑΕΠ (13 %) για το 2023. Με μια σημαντική αύξηση να αναμένεται για το έτος 2024.
Αν δούμε όμως τι γίνεται πίσω από αυτές τις θεαματικές επιδόσεις, η αγορά εργασίας της χώρας παραμένει απροετοίμαστη να εξυπηρετήσει άμεσα και με τις κατάλληλες δεξιότητες αυτή την οικονομική πρόοδο.
Με τις κενές θέσεις να εκτιμώνται στις 300.000, ο τουρισμός κατέχει τις 80.000, με τη σεζόν 2025 να έχει ξεκινήσει εδώ και μήνες και τον κίνδυνο να μην πληρωθούν να είναι εξαιρετικά αυξημένος. Το 2023, η σεζόν άνοιξε με 60.000 και το 2024 με 80.000, ενώ πολλές από αυτές δεν καλύπτονται συστηματικά. Νησιά όπως η Κρήτη, η Κέρκυρα και η Ρόδος, αλλά και η Χαλκιδική φαίνεται στο σύνολό τους να υπολείπονται διαχρονικά με ακάλυπτες 7.000 θέσεις εργασίας σε εστίαση και ξενοδοχεία.
Τα ποιοτικά στοιχεία αναφέρουν πως οι εργαζόμενοι στον τουρισμό που διέκοψαν την εργασία τους κατά τη διάρκεια του Covid δεν επέστρεψαν ποτέ στον κλάδο. Ενώ τα τελευταία χρόνια φαινόμενα burn out λόγω εξαντλητικών ωραρίων και απαιτήσεων οδηγούν τους εργαζoμένους εκτός του κλάδου για την επόμενη σεζόν.
Σε μια συστημική αποτύπωση, η εποχικότητα στην απασχόληση, οι συλλογικές συμβάσεις που παραμένουν στα ίδια συγκριτικά επίπεδα και οι περιορισμένες δυνατότητες ανάπτυξης κάνουν τον κλάδο μη θελκτικό.
Η εποχικότητα στην απασχόληση, οι συλλογικές συμβάσεις που παραμένουν στα ίδια συγκριτικά επίπεδα και οι περιορισμένες δυνατότητες ανάπτυξης κάνουν τον κλάδο μη θελκτικό.
Ο τουρισμός παγκόσμια αποκτά ένα άλλο πρόσωπο. Έννοιες όπως η βιώσιμη ανάπτυξη, ο σεβασμός στη φύση, η μείωση της σπατάλης φαγητού, το ενεργειακό αποτύπωμα αλλά και η κοινωνική ευθύνη των τουριστικών επιχειρήσεων απασχολούν το ευρύ κοινό, εθνικό και διεθνές. Σε συνδυασμό με νέες μορφές τουρισμού (που καλό θα ήταν πια να μην τις περιγράφουμε πλέον ως νέες γιατί έχουν απόλυτα εδραιωθεί σε πολλούς άλλους προορισμούς), η ανάγκη για επαναπροσδιορισμό των ρόλων και των προφίλ που απαιτούνται είναι περισσότερο από επιτακτική.
Νέες δεξιότητες απαιτούνται εκτός των ψηφιακών και της γνώσης ξένων γλωσσών. Πράσινες δεξιότητες και ευαισθητοποίηση σε θέματα βιωσιμότητας θα πρέπει να αποτελέσουν άμεσα μέρος της συστημικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης ή επανακατάρτισης.
Οι λύσεις δεν είναι καινούργιες, καθώς η συζήτηση έχει ήδη ξεκινήσει σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο τουρισμός απαιτεί όχι μόνο επέκταση της δεξαμενής εργατικού δυναμικού με μετανάστες ή επαναπατρισμό. Αυτή η λύση είναι χρονοβόρα και κοστοβόρα για να μπορεί να επιφέρει άμεσα αποτελέσματα. Είναι ωστόσο μια εξαιρετική επιλογή για να λυθεί μεσοπρόθεσμα η ανισορροπία προσφοράς ζήτησης.
Το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό είναι σημαντικό να αξιοποιηθεί με στοχευμένες δράσεις επανακατάρτισης στις νέες δεξιότητες. Όμως και εδώ απαιτείται προσοχή και επιμέλεια στα curricula, ώστε στην πράξη να διασφαλίζεται η σχετικότητα του εκπαιδευτικού αντικειμένου με τον κλάδο και την ελληνική οικονομία και γεωγραφία.
Όμως, και πάλι, αυτά δεν αρκούν. Ο τουρισμός απαιτεί προφίλ επαγγελματιών που να κατέχουν σε υψηλό βαθμό δεξιότητες διαχείρισης κρίσεων, αλλαγών και ανθρώπινου δυναμικού. Τα πολυτελή καταλύματα και οι δυναμικά εξελισσόμενες επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών στον κλάδο έχουν να αντιμετωπίσουν περίπλοκα θέματα στην διοίκηση και διαχείριση που ο παραδοσιακός τρόπος δεν είναι απλά παρωχημένος αλλά και ενδεχόμενα επικίνδυνος για την ορθή λειτουργία, φήμη και ανάπτυξη ενός οργανισμού.
Η κεντρική εικόνα της αδυναμίας κάλυψης ανοιχτών θέσεων είναι μια σημαντική αντίφαση στην προσπάθεια απομείωσης των αρνητικών επιπτώσεων της ανεργίας και της εμποδιζόμενης ένταξης στην αγορά εργασίας. Η σκέψη ότι ο τουρισμός είναι μια εύκολη -ίσως και ευκαιριακή- διέξοδο στην απασχόληση ή στο κέρδος δεν μπορεί να συμβαδίζει με την εξάρτηση μιας οικονομίας από τον κλάδο αυτό.
* Η Κατερίνα Παπανικολάου είναι Επικεφαλής συμβουλευτικών υπηρεσιών στον Τομέα του Ανθρώπινου Δυναμικού
Γιατί Υπάρχουμε
